देशातील कोरोनाचे संकटच नाही तर लॉकडाऊनमुळे बरेच लोक अडचणीत आले आहेत. लॉकडाऊनमुळे रोजगारासाठी करणार्‍या मजुरांची परिस्थिती बिकट झाली आहे. यामध्ये देह व्यवसाय करणाऱ्यांचा समावेश आहे यांच्यावर उपासमारीची परिस्थिती स्थिती निर्माण झाली आहे. कोरोनामुळे देशात लॉकडाउन जाहीर करण्यात आले त्यानंतर त्यांच्याकडे एकही ग्राहक आलेला नाही. अशा परिस्थितीत त्यांचे उत्पन्न पूर्णपणे थांबले आहे प्रत्येक दिवस काढणे कठीण झाले आहे.
से-क्स वर्कर्सचे मुले पगाराच्या प्रतीक्षेत आहेत :- राजस्थानमधील अजमेर जिल्ह्यातील से-क्स वर्कर्स नमिता तिच्या समस्येविषयी बोलत आहे. नमिता सांगते- आमचा व्यवसाय असा आहे की रोज पैसे मिळवण्याची परिस्थिती असते. आम्ही से-क्स वर्कर्स आहोत हे घरातल्या कोणालाही ठाऊक नाही. प्रत्येकाला असे वाटते की आम्ही ऑफिसमध्ये काम करण्यासाठी जात आहोत. सरकारने लॉकडाऊन जाहीर केले तेव्हा घरी सर्वांना वाटले की आपण आम्ही कामावर गेलो नाही तरी पैसे मिळतील.
आमची मुलंही अस्वस्थ आहेत. तुझी आई एक से-क्स वर्कर असल्याचे मी उत्तर द्यावे काय? माझी असहायता होती त्यमुळे मी या व्यवसायात प्रवेश केला होता. मुलांना काय खायला घालते नवरा बेवडा आहे आणि घरातील खर्चाचा कोणताही व्यवसाय नाही. घराचे खर्च चालविण्यासाठी मला हे काम करावे लागले. लॉकडाऊनमुळे हे कामही थांबले आहे आणि पैसे मिळत नाहीयेत.
नमिता तिच्या व्यवसायाबद्दल सांगते आणि म्हणते की लोकांना या कोरोना विषाणूची भीती वाटते आता मला वाटत नाही की कोणी आमच्याकडे 6-7 महिन्यात येईल. ही समस्या फक्त नमिताचीच नाही तर तिच्यासारख्या इतर अनेक से-क्स वर्कर्सही आहेत ज्यांना आजकाल त्यांचा खर्च परवडणारा नसल्यामुळे काळजी वाटते. नमिताप्रमाणेच या व्यवसायाशी संबंधित कोट्यावधी से-क्स वर्कर्सची ही समस्या आहे. वरुन वाढलेल्या लॉकडाऊने त्यांच्या त्रासात भर पडली आहे.
लॉकडाउनने उपासमारीची परिस्थिती निर्माण केली:- महिला आणि बालविकास मंत्रालयाच्या अहवालानुसार देशात 30 लाख से-क्स वर्कर्स असून त्यातील नमिता एक आहे. ह्यूमन राइट्स च्या अहवालानुसार भारतात सुमारे 2 करोड से-क्स वर्कर्स असून या व्यवसायाशी सं-बंधित आहेत. दिल्लीस्थित एक से-क्स वर्कर्स म्हणते की हे लॉकडाऊन लवकरच न उघडल्यास आमच्या कुटुंबाला उपासमारीचा सामना करावा लागेल. सरकारने रातोरात कुलूप लावले आहे. यामुळे आम्हाला या दिवसांच्या तयारीसाठी पुरेसा वेळ मिळाला नाही.
से-क्स वर्कर्स ही देशातील एक मोठी लोकसंख्या आहे जे देशात असूनही सरकार त्यांना मदत करण्यासाठी सर्व योजनांमध्ये भाग देत नाहीत. त्यांच्याकडे रेशनकार्ड नसल्याने हजारो से-क्स वर्कर्सना सरकारी रेशन मिळत नाही. या ठिकाणी काम करणाऱ्या किती तरी महिला ए-चआयव्ही पॉझिटिव्ह आहेत आणि इतर आजारांनी ग्रस्त आहेत पण त्यांना रुग्णालयात जाण्यासाठी पैसे नाहीत.
कर्नाटकातील कोलार जिल्ह्यात राहणाऱ्या से-क्स वर्कर्सही या त्रासातून जात आहेत. त्यांनी सांगितले की आम्ही ज्या भागात राहतो तेथे ३ हजार से-क्स वर्कर्स आहेत. लॉकडाऊनमध्ये रोड बेस्ड आधारित से-क्स वर्कर्सना सर्वाधिक त्रास सहन करावा लागला आहे. त्यांच्यासाठी एक वेळच्या जेवणाची व्यवस्था करणे देखील फार कठीण झाले आहे. सरकार त्यांच्याकडे लक्ष देत नाही.
हे रेड लाइट क्षेत्रे खूप लोकप्रिय आहेत:- देशात बरीच रेड लाईट क्षेत्रे आहेत जी नेहमीच चर्चेत असतात. कोलकत्ता मधील सोनागाछी हे आशियातील सर्वात मोठे रेडलाइट क्षेत्र मानले जाते. हा एक एक अतिशय लोकप्रिय रेड लाईट क्षेत्र आहे. या व्यवसायात येथे किमान तीन लाख महिलांचा सहभाग आहे. दुसर्‍या क्रमांकाचा मुंबईतील कामठीपुरा आहे तेथे दोन लाखांहून अधिक सोनागाछी आहेत. यानंतर दिल्लीचा जीबी रोड आग्रा मधील काश्मिरी मार्केट ग्वाल्हेरचा रेशमपुरा पुण्या मधील बुधवार पेठ हे देखील लोकप्रिय आहेत.
हे से-क्स वर्कर्स केवळ देशातील बड्या शहरांपुरते मर्यादित नाहीत. छोट्या शहरांपैकी वाराणसीतील मदुडिया मुझफ्फरपुरातील चतुर्भुज आंध्र प्रदेशातील पेद्दापुरम आणि गुडविदा सहारनपुरातील नकफसा बाजार अलाहाबादमधील मीरगंज नागपुरातील गंगा जमुनी आणि मेरठमधील काबडी बाजार ही से-क्स वर्कर्स क्षेत्रासाठी प्रसिध्द आहेत. येथे राहणारे काही से-क्स वर्कर्स इतर शहरांमध्ये स्थलांतरित झाले आहेत तर काही या बंद रस्त्यावर दिवस घालवत आहेत. त्यांच्याकडे ना राहण्याची योग्य व्यवस्था आहे ना त्यांच्याकडे खाण्यापिण्याची व्यवस्था आहे.
से-क्स वर्कर्सना कोणताही सरकारी लाभ मिळत नाही:- ऑल इंडिया नेटवर्क ऑफ से-क्स वर्कर्स ऑर्गनायझेशनशी सं-बंधित कुसुम से-क्स वर्कर्सचे हित आणि हक्कांसाठी काम करते. कुसुम असे म्हणतात की घरगुती से-क्स वर्कर्स खूप काळजीत आहेत. जीबी रोडवरील काही से-क्स वर्कर्सपर्यंत पोहोचून स्वयंसेवी संस्था देखील मदत करीत आहेत परंतु बाकी शहरातील से-क्स वर्कर्स बद्दल कोणालाही काही माहिती नाही. त्यांची मोजणी करणे देखील कठीण आहे. जर आपण फक्त एका कॉलनीबद्दल बोललो तर जवळपास 500 महिला होम बेस्ड से-क्स वर्कर्स आहेत.
पुढील महिन्यांत गोष्टी आणखी बिघडू शकतात:- से-क्स वर्कर्सना लोक खूप श्रीमंत मानतात परंतु त्यांचे दु: ख फक्त त्यांच्या त्यांनाच कळू शकते. त्यांच्या कामाला कामाचा दर्जा मिळाला नाही त्यामुळे त्यांना कोणत्याही सरकारी योजनेचा लाभ मिळत नाही. सरकारला विनंती आहे की त्यांना लवकरात लवकर मदत करा नाहीतर त्यांचे कुटुंब उपासमारीने मरेल.
ऑल इंडिया नेटवर्क से-क्स वर्कर संघटना अमित कुमार यांचे म्हणणे आहे की जेव्हा कोरोना देशात सुरू झाला तेव्हा जीबी रोड दिल्ली येथे राहणारे सुमारे 60 टक्के से-क्स वर्कर्स त्यांच्या घरी गेले होते. आता तेथे फक्त 40 टक्के महिला शिल्लक आहेत. ज्यांची मालकिन जेवणाची व्यवस्था करीत आहे परंतु भाड्यात कोणतीही सूट दिली नाही. सध्या या महिला दुप्पट किंमतीवर आपले काम व्याजासह चालवित आहेत.
लॉकडाउन उठवल्यानंतर देखील त्यांची परिस्थिती पूर्वपदावर येण्यासाठी ६ महिने लागतील असा अंदाज अमित कुमार यांनी वर्तविला आहे. त्यांचा असा विश्वास आहे की सर्व काही सामान्य झाल्यानंतरही त्यांचे भाडे रेशन आणि स्थलांतरची समस्या कायमच राहील. जे कोरोनाच्या भीतीमुळे घरी गेले आहेत ते परत येणार नाहीत. जे येथे राहतात त्यांना लवकर ग्राहक मिळणार नाहीत. लॉकडाऊनमुळे त्यांची प्रकृती खूपच बिकट झाली आहे आणि त्यांना भरण्यासाठी कोणीही नाही.
